Ogólnopolski Kongres Budowlany

GOZ w budownictwie: Jak wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym może zmienić rynek budowlany?

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) to model biznesowy, który radykalnie zmienia tradycyjne podejście do produkcji, użytkowania i utylizacji w wielu sektorach gospodarki. Szczególnie istotne znaczenie ma implementacja zasad GOZ w sektorze budowlanym, który odpowiada za znaczącą część emisji gazów cieplarnianych, zużycie zasobów naturalnych oraz generowanie odpadów na skalę globalną. W obliczu rosnących wyzwań środowiskowych i legislacyjnych, GOZ w budownictwie staje się nie tylko ekologiczną alternatywą, ale ekonomiczną koniecznością dla podmiotów działających na rynku budowlanym.

Niniejszy artykuł prezentuje kompleksową analizę możliwości i wyzwań związanych z implementacją gospodarki cyrkularnej w budownictwie, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy różnych interesariuszy: inwestorów, projektantów, wykonawców, deweloperów oraz przedstawicieli administracji publicznej. Omówione zostaną również konkretne strategie i rozwiązania umożliwiające efektywne przejście od modelu liniowego do cyrkularnego w całym cyklu życia obiektów budowlanych.

Gospodarka o obiegu zamkniętym – co to jest?

Gospodarka o obiegu zamkniętym to model ekonomiczny, który minimalizuje zużycie surowców oraz powstawanie odpadów poprzez tworzenie zamkniętych pętli procesów, w których powstające odpady traktowane są jako surowce w kolejnych fazach produkcji. W kontekście budownictwa, GOZ opiera się na projektowaniu, budowie, użytkowaniu i rozbiórce obiektów w sposób umożliwiający maksymalne wykorzystanie materiałów w kolejnych cyklach życia.

Kluczowe założenia GOZ w budownictwie obejmują:

• Projektowanie cyrkularne – tworzenie obiektów z myślą o łatwym demontażu i ponownym wykorzystaniu materiałów.
• Minimalizacja odpadów – ograniczenie ilości materiałów trafiających na składowiska.
• Wydłużenie cyklu życia – projektowanie trwałych konstrukcji, które można adaptować do nowych funkcji.
• Efektywne wykorzystanie zasobów – optymalizacja zużycia materiałów i energii.
• Zastosowanie materiałów z recyklingu – wprowadzanie do obiegu materiałów pochodzących z odzysku.

Recykling w budownictwie – różnice między modelem liniowym a cyrkularnym

Tradycyjny model liniowy w budownictwie opiera się na schemacie: wydobycie surowców → produkcja materiałów → budowa → użytkowanie → rozbiórka → składowanie odpadów.

W przeciwieństwie do niego, model cyrkularny tworzy zamknięty obieg, w którym materiały z rozbieranych obiektów stają się surowcami do produkcji nowych materiałów budowlanych lub są bezpośrednio wykorzystywane w kolejnych inwestycjach.

Tabela 1. Porównanie modelu liniowego i cyrkularnego w budownictwie

GOZ w budownictwie – obszary wdrażania

Projektowanie cyrkularne

Projektowanie cyrkularne stanowi fundament GOZ w budownictwie. Polega na tworzeniu obiektów z uwzględnieniem całego cyklu życia materiałów, umożliwiając ich łatwy demontaż i ponowne wykorzystanie. Kluczowe aspekty projektowania cyrkularnego to:

• modułowość konstrukcji – umożliwiająca łatwą wymianę, naprawę lub modernizację poszczególnych elementów.
• standardyzacja komponentów – ułatwiająca ponowne wykorzystanie w innych obiektach.
• dokumentacja materiałowa – szczegółowa inwentaryzacja zastosowanych materiałów (tzw. paszporty materiałowe).
• projektowanie pod demontaż (Design for Disassembly) – umożliwiające selektywną rozbiórkę i odzysk materiałów.

Przykładem innowacyjnego podejścia do projektowania cyrkularnego jest system paszportów materiałowych opracowany w ramach projektu BAMB (Buildings As Material Banks), który dostarcza szczegółowych informacji o materiałach użytych do produkcji wyrobów budowlanych, umożliwiając precyzyjną ocenę ich potencjału do ponownego wykorzystania.

Materiały budowlane w obiegu zamkniętym

Wprowadzenie zrównoważonego budownictwa wymaga fundamentalnej zmiany w podejściu do materiałów budowlanych. W modelu cyrkularnym priorytet mają:

• Materiały z recyklingu – np. kruszywa z recyklingu betonu, stal z odzysku, recyklingowane szkło.
• Materiały biodegradowalne – naturalne izolacje (wełna drzewna, celuloza), drewno z certyfikowanych źródeł.
• Materiały projektowane dla cyrkulacji – zaprojektowane z myślą o łatwym rozdzieleniu i recyklingu.
• Produkty jako usługi – np. systemy oświetleniowe, fasady, instalacje dostarczane jako usługa zamiast produktu.

Warto podkreślić, że wykorzystanie materiałów z odzysku przynosi wymierne korzyści środowiskowe. Przykładowo, użycie kruszywa z recyklingu betonu może zmniejszyć ślad węglowy konstrukcji o 10–20% w porównaniu do użycia kruszyw naturalnych.

Efektywne zarządzanie odpadami budowlanymi

Sektor budowlany generuje znaczące ilości odpadów, które w modelu GOZ postrzegane są jako potencjalne zasoby. Recykling w budownictwie wymaga wdrożenia:

• Selektywnej zbiórki odpadów na placu budowy
• Sortowania i przetwarzania materiałów budowlanych
• Tworzenia rynków wtórnych dla materiałów z odzysku
• Monitorowania przepływu materiałów w całym łańcuchu wartości

Według danych statystycznych, w Polsce sektor budowlany generuje ok. 40% wszystkich odpadów przemysłowych. Efektywne zarządzanie tymi odpadami może prowadzić do znaczących oszczędności ekonomicznych i środowiskowych.

Adaptacja i renowacja zamiast rozbiórki

Zrównoważone budownictwo promuje przedłużanie życia istniejących obiektów poprzez ich adaptację do nowych funkcji zamiast rozbiórki. Adaptacyjne ponowne wykorzystanie budynków (adaptive reuse) pozwala na:

• Zachowanie wartości kulturowej i architektonicznej
• Redukcję zapotrzebowania na nowe materiały
• Zmniejszenie ilości odpadów budowlanych
• Rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich

Przykładem udanej adaptacji są liczne projekty przekształcenia dawnych obiektów przemysłowych w przestrzenie mieszkalne, biurowe czy kulturalne, jak Manufaktura w Łodzi czy EC1 – Łódź Miasto Kultury.

Zrównoważone budownictwo – jakie korzyści przynosi?

Korzyści ekonomiczne

Wdrożenie zasad GOZ w budownictwie niesie ze sobą wymierne korzyści ekonomiczne.

• Redukcja kosztów materiałowych – wykorzystanie materiałów z odzysku może obniżyć koszty budowy.
• Niższe koszty zagospodarowania odpadów – zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska.
• Tworzenie nowych rynków i miejsc pracy – rozwój sektora przetwarzania i recyklingu materiałów budowlanych.
• Wzrost wartości nieruchomości – budynki projektowane zgodnie z zasadami GOZ często uzyskują wyższe wyceny rynkowe.

Badania wskazują, że budynki certyfikowane pod kątem zrównoważonego rozwoju mogą uzyskiwać o 5–10% wyższe ceny sprzedaży lub wynajmu w porównaniu do obiektów konwencjonalnych.

Korzyści środowiskowe

Implementacja ekologicznych rozwiązań w budownictwie zgodnych z GOZ prowadzi do:

• Redukcji emisji gazów cieplarnianych – mniejsze zapotrzebowanie na produkcję nowych materiałów,
• Zmniejszenia eksploatacji zasobów naturalnych – ograniczenie wydobycia surowców pierwotnych,
• Redukcji zanieczyszczeń – mniej odpadów trafiających na składowiska,
• Zwiększenia efektywności energetycznej – optymalizacja zużycia energii w całym cyklu życia budynku.

Według szacunków, pełne wdrożenie zasad GOZ w europejskim sektorze budowlanym mogłoby prowadzić do redukcji emisji CO₂ o 60% do 2050 roku.

Wyzwania techniczne i organizacyjne

Pomimo licznych korzyści, wdrażanie GOZ w budownictwie napotyka na szereg wyzwań.

• Brak standardów i metodologii – ograniczona liczba norm i wytycznych dotyczących projektowania cyrkularnego.
• Fragmentacja łańcucha dostaw – trudności w koordynacji przepływu materiałów między różnymi podmiotami.
• Niedostateczna infrastruktura – ograniczona dostępność zakładów przetwarzania odpadów budowlanych.
• Deficyt wiedzy i umiejętności – niewystarczające kompetencje w zakresie cyrkularnych technik budowlanych.

Aby przezwyciężyć te wyzwania, niezbędna jest współpraca wszystkich interesariuszy oraz inwestycje w badania, rozwój i edukację.

Ekologiczne rozwiązania w budownictwie – praktyczne porady dla różnych grup interesariuszy

Dla inwestorów i zarządców nieruchomości

Inwestorzy i zarządcy nieruchomości mogą implementować GOZ poprzez:

• uwzględnianie zasad cyrkularności w kryteriach wyboru projektów,
• wymaganie paszportów materiałowych dla zastosowanych produktów,
• wprowadzanie systemów zarządzania zasobami materiałowymi w budynkach,
• planowanie renowacji i modernizacji z myślą o minimalizacji odpadów.

Przykład dobrej praktyki: Building Information Modeling (BIM) zintegrowany z inwentaryzacją materiałową umożliwia precyzyjne zarządzanie zasobami materiałowymi w całym cyklu życia budynku.

Dla projektantów i biur projektowych

Projektanci odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu ekologii w budownictwie poprzez:

• stosowanie zasad projektowania dla demontażu (Design for Disassembly),
• specyfikowanie materiałów z recyklingu lub o potencjale do recyklingu,
• uwzględnianie możliwości adaptacji i transformacji budynku w przyszłości,
• wykorzystanie narzędzi do oceny cyrkularności projektów.

Narzędzia wspomagające: wskaźniki cyrkularności, takie jak Wskaźnik Użycia Surowców Wtórnych (SMU) czy Wskaźnik Potencjału Ponownego Wykorzystania Materiałów (MRP), pomagają projektantom w optymalizacji projektów pod kątem GOZ.

Dla wykonawców i firm budowlanych

Wykonawcy mogą przyczyniać się do implementacji zrównoważonego budownictwa poprzez:

• wdrażanie systemów zarządzania odpadami na placu budowy,
• szkolenie pracowników w zakresie selektywnej rozbiórki,
• współpracę z lokalnymi zakładami przetwarzania odpadów,
• stosowanie prefabrykacji i modułowych technik budowlanych.

Studium przypadku: firma budowlana, która wdrożyła system selektywnej zbiórki odpadów na budowie, osiągnęła 80% poziom odzysku materiałów, co przełożyło się na 15% redukcję kosztów zagospodarowania odpadów.

Dla deweloperów

Deweloperzy realizujący projekty komercyjne i mieszkaniowe mogą implementować GOZ poprzez:

• uwzględnianie aspektów cyrkularnych w strategii biznesowej,
• integrację zasad GOZ w procesach projektowych i wykonawczych,
• marketing oparty na wartościach środowiskowych i społecznych,
• współpracę z certyfikowanymi dostawcami materiałów z recyklingu.

Trend rynkowy: deweloperzy wdrażający zasady GOZ w swoich projektach często osiągają przewagę konkurencyjną poprzez wyróżnienie się na rynku i przyciągnięcie klientów świadomych ekologicznie.

Dla przedstawicieli administracji publicznej

Administracja publiczna może wspierać transformację poprzez:

• wprowadzanie regulacji promujących cyrkularne praktyki,
• stosowanie zielonych zamówień publicznych,
• tworzenie zachęt podatkowych dla budownictwa cyrkularnego,
• wspieranie badań i innowacji w zakresie cyrkularnych technologii.

Przykład inicjatywy: program “Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego” wdrażany przez polską administrację jako odpowiedź na unijny Circular Economy Action Plan (CEAP).

Ekologia w budownictwie – przyszłość GOZ w budownictwie

Przyszłość GOZ w budownictwie będzie kształtowana przez następujące trendy:

• Digitalizacja i BIM – cyfrowe bliźniaki budynków umożliwiające precyzyjne zarządzanie zasobami materiałowymi.
• Nowe modele biznesowe – materiały jako usługa, leasing komponentów budowlanych.
• Biobudownictwo – wykorzystanie materiałów biologicznych i biodegradowalnych.
• Budownictwo modułowe – prefabrykacja i standaryzacja elementów.
• Urban mining – pozyskiwanie surowców z istniejącej infrastruktury miejskiej.

Aby skutecznie wdrażać ekologiczne rozwiązania w budownictwie zgodne z GOZ, rekomenduje się:

• zwiększenie współpracy między różnymi uczestnikami procesu budowlanego,
• inwestycje w badania i rozwój cyrkularnych technologii,
• podnoszenie świadomości i kompetencji w zakresie GOZ,
• tworzenie platform wymiany informacji o dostępnych materiałach z odzysku,
• wdrażanie narzędzi do pomiaru i raportowania cyrkularności.

Zrównoważone budownictwo – certyfikacja i standardy

Wiodące systemy certyfikacji budynków coraz częściej uwzględniają aspekty GOZ:

• BREEAM – punkty za wykorzystanie materiałów z recyklingu, adaptacyjność i zarządzanie odpadami
• LEED – kredyty za zarządzanie odpadami budowlanymi, materiały o niskim wpływie środowiskowym
• DGNB – kryteria dotyczące demontażu i recyklingu oraz wykorzystania materiałów wtórnych
• WELL – aspekty zdrowotne materiałów z recyklingu i odnawialne zasoby

W ocenie cyrkularności obiektów budowlanych stosuje się różne wskaźniki:

• Wskaźnik Użycia Surowców Wtórnych (SMU) – określa udział materiałów z recyklingu.
• Wskaźnik Potencjału Ponownego Wykorzystania Materiałów (MRP) – określa możliwość odzysku materiałów po zakończeniu użytkowania.
• Wskaźnik Odwracalności Przestrzennej (SR) – ocenia łatwość adaptacji przestrzeni do nowych funkcji.
• Wskaźnik Potencjału Współdzielenia (SSP) – ocenia możliwość współdzielenia przestrzeni przez różnych użytkowników.
• Wskaźnik Cyrkularności (CI) – kompleksowa ocena cyrkularności budynku.

Podsumowanie

Implementacja gospodarki o obiegu zamkniętym w sektorze budowlanym stanowi kluczowy element transformacji w kierunku bardziej zrównoważonej gospodarki. GOZ w budownictwie nie tylko przynosi wymierne korzyści środowiskowe, ale także tworzy nowe możliwości biznesowe i innowacyjne rozwiązania technologiczne.

Przejście od modelu liniowego do cyrkularnego wymaga zaangażowania wszystkich uczestników rynku budowlanego – od projektantów i deweloperów, przez wykonawców i zarządców nieruchomości, aż po administrację publiczną. Tylko dzięki systemowemu podejściu i współpracy możliwe będzie pełne wykorzystanie potencjału GOZ w budownictwie i transformacja sektora w kierunku prawdziwie zrównoważonego rozwoju.

Bibliografia:

• Polska Rada Green Building Council. (2023). GOZ w budownictwie. CIRCON.
• Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. (2023). Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ).
• Ładny Dom. (2023). Recykling w budownictwie: ekologiczne rozwiązania...
• Akademia Techniczno-Humanistyczna. (2023). Zrównoważone materiały budowlane.
• Technologie i Budownictwo. (2023). Zrównoważony rozwój w budownictwie.
• Komisja Europejska. (2020). Circular Economy Action Plan (CEAP).
• Buildings as Material Banks (BAMB). (2019). Materials Passports - Best Practice.
• Ministerstwo Rozwoju i Technologii. (2022). Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego.
• World Green Building Council. (2022). Bringing embodied carbon upfront.
• Ellen MacArthur Foundation. (2021). The circular economy in the built environment.